Augustus 2020
Zoiets moet het worden, maar dan wat strakker.
Waarom een waterput bouwen als het water uit de kraan komt?
Het antwoord is simpel. Voor de aardigheid. Een waterput bouwen omvat alles waarin een doehetzelver zonder al te veel vakkennis zich helemaal kan uitleven.
Het begint met ontwerpen en het uittekenen en vervolgens het graaf- en metselwerk.
Naast het metselwerk komt het bewerken van materialen zoals hout en ijzer allemaal aan de orde en dat alles bij voorkeur met voorhanden zijnde materialen en de beschikbare gereedschappen.
Ook het uitdenken van de benodigde hulpmiddelen zoals mallen is een prettige bezigheid en daar gaat het om als je gepensioneerd bent. En als het resultaat dan aan de verwachtingen voldoet blijft het een mooi stukje vakwerk om op terug te kijken.
Of het allemaal volgens plan zal gaan is afwachten maar wat men vroeger kon moet nu ook nog lukken.
En de put in Uddel (1810) is maar liefst 56 meter diep dus in vergelijk daarmee is een put bouwen bij de hoge grondwaterstand hier ter stede maar kinderwerk.
Hoe het bouwen van een waterput vroeger in zijn werk ging:
Men maakte van zware eikenhouten planken een ringvormig raamwerk. Vervolgens groef men een rond gat van een paar meter diep en legde het raamwerk plat op de bodem. Op dit raamwerk begon men de putwand te metselen van mergel of baksteen. Dat metselen deed men tot ca 1 meter boven het maaiveld. Daarna liet men dit metselwerk drogen.
Na verharding ging een man terug in de put om de grond onder het raamwerk met zorg en met uiterste regelmaat weg te graven. Met behulp van balken en steunpaaltjes als geleiding liet men de eerste aanzet van het metselwerk geleidelijk zakken totdat de bovenzijde van de putwand gelijk lag met het maaiveld. Was dit zover, dan stopte men met graven, metselde weer een stukje putwand, liet dit weer aandrogen om vervolgens weer de grond onder het raamwerk weg te graven. Het raamwerk was net boven de grondwaterpeil geplaatst zodat het ondergraven daarvan in het water
plaatsvond. Boven de put plaatste men een tijdelijke hijsinrichting waarmee de helper de gevulde emmers omhoog kon halen en ledigen.
Het raamwerk moest tegen verrotting diep genoeg en permanent onder water komen te liggen.
De werkzaamheden werden net zolang herhaald tot men op diepte voldoende toevoer van helder drinkwater kreeg.
Met een grindbed filter op de putbodem en eventuele gaten in de putwand ten behoeve van de
watervoerende laag, was men dan verzekerd van constant voldoende putwater.
Fundering op de droge Grond onder de fundering De put zakt Boven opmetselen en
bodem. weggraven opnieuw weggraven.
Met een putdiepte van ~3 meter zal er waarschijnlijk ook in droge periodes voldoende water in de put staan om een enkele emmer te kunnen vullen. De buitendiameter wordt 1.5m
Fase 1.
1 oktober 2020 - Voorbereidingen, restanten stenen verzamelen
Contact waterschap.
Stenen verzamelen
Ivm voorschriften van het Waterschap, "beschermende zone", is de locatie verplaatst naar de zogenaamde
buitenbeschermde zone, iets verder van de dijk en daardoor wat verder van huis en helaas wat minder diep.
Waterschap
Donkergeel = dijk + dijkhelling
Licht geel = beschermingszone. BG = bouwgrens, het woonhuis staat dus grotendeels aan de verkeerde kant.
Lichtste kleur geel = buitenbeschermingszone (rood kruisje plaats put)
Piping.
Een intacte kleilaag moet voorkomen dat het water (en meegespoeld zand) bij een hoge waterstand omhoog wordt geperst.
Halfsteens of steens?
Wat de anderen er van zeggen:
Ik zou de put sowieso steens uitvoeren. Welk verband je kiest, maak dan niet meer uit. Halfsteens werk lijkt mij niet sterk genoeg. De stenen liggen aan de binnenzijde vrijwel tegen elkaar. Succes met de uitvoering!
Halfsteens is voldoende, dat ten eerste.De hoeveelheid die van de steen afgezaagd moet worden hangt af van de doorsnede en hoe de stenen dan liggen t.o.v. elkaar. Je kunt het beste effe een uitslag maken op een plaat hout, op ware grootte. Van die uitslag kun je maat aflezen en de stenen in het juiste model zagen. (arm zagen noemen ze dat) Vervolgens netjes metselen in halfsteensverband. Ik zou hier wel schenkels voor gebruiken in de straal van de put. Deze schenkels zet je met lijmtangen vast aan de profielen, telkens op de juiste lagenmaat. De schenkels kun je van plaatmateriaal maken van min 18 mm dik en recht! Geen goedkope meuk nemen hiervoor, dat trekt of is krom. De bovenzijde afwerken met een rollaag van een kop hoogte. Bij voorkeur zou ik zelf kiezen voor een dunne voeg van max 7 mm dikte, dit is écht klassiek en afwerken met iets verdiept voegwerk. Om makkelijk een dunne voeg te kunnen maken adviseer ik om de mortel daarop aan te passen:
6 delen fijn metselzand
1.5 deel Mekal metselcement
0.5 deel Mekal luchtkalk
Voor het voegwerk 3,5 deel grijs voegzand (werkelijke kleur is bruin, maar het heet grijs)1 deel grijze portland cement. Om een grijze kleur iets grijzer te behouden na droging, adviseer ik om een kwart prefab voegmortel in de kleur antraciet mee te mengen. Bijvoorbeeld van het merk Beamix.
Besloten hem steens te maken, buitendiameter 150cm, binnendiameter 110 cm.
Fase 2,
Graafwerk.
Nieuwe locatie in de eendenren.
Eerst het schuurtje wat uitgebreid, zonder schaftkeet wordt er niet gebouwd.
Het begin is er.
Even proberen.........
Fase 3.
Funderingsring en metselwerk.
Ring voorzien van wat betonijzer. De steunpennen aan de binnenkant staan niet echt stevig, andere oplossing bedenken.
Timmerwerk, de bekisting voor de funderingsring.
Zo kan het beton nergens heen.
Een provisorische stortkoker voor het beton.
Het resultaat.
De zaagmachine om de stenen taps te zagen
Steenbreedte incl.voeg binnenkant is omtrek/aantal stenen = 3.14*1060/42 = 79.2, zonder voeg 69.2mm
Per steen afzagen 100-69.2 = 31 mm (ondergronds voor 't gemak aan éen kant)
Het metselen kan beginnen.
Niet verkeerd, nu uitharden voordat hij kan zakken.
Fase 4.
Put uitdiepen (onder water) en put laten zakken.
Wat extra planken voor de geleiding omlaag richting Grote Oceaan.
Grond onder de fundering weggraven.
Hier en daar een steen ter ondersteuning voor het evenwicht.
Hij kan gaan zakken..................
Spelen met water en zand blijft leuk.
Emmer voor emmer omhoog, ladder op, ladder af.
Nog niet gezakt.
Nu wel.
De put moet nog wat dieper zakken dus nog even doormodderen.
Dompelpomp erbij. Op deze manier kun je zo diep gaan als je wil.de put laten zakken en boven weer opmetselen.
Ook voor hen die in de put zitten schijnt de zon.
Mooi wark
Lekker zootje geworden, maar het zakken ging goed, cm voor cm en de put is nagenoeg vertikaal gebleven,
ook belangrijk.
Fase 5.
Put opmetselen en herhaling fase 4. Evt. meerdere keren.
Plateautje op een paar tegels net boven het grondwater.
Het metselen kan weer beginnen, 50 cm erbij.
300 stenen gezaagde stenen staan klaar, andere kleur nu.
Het plateautje staat 10 cm onder water, geen probleem zolang het water maar niet tot aan de lippen staat.
Andere kleur stenen vandaag.
't Wordt mooi in Randwijk............
Nog 1 laag en dan is het ondergrondse gedeelte klaar.
Fase 6.
Put bovengronds opmetselen incl. rollaag.
Het water in de put stijgt meer dan er regen is gevallen................
Palen voor de vlonder op maaiveld niveau..
Hulpgereedschap voor het bovengrondse deel, draaibare arm en in hoogte verstelbaar.
Geschikt voor de lagenmaat, het waterpas liggen, de juiste radius en de correcte stand richting het middelpunt.
Afwachten of het werkt, nu metselen vanaf de buitenkant, de zichtkant.
b1/b2=R1/R2 b1=100, R1=740, R2=530 b2= 100(530/740)=71.6mm
Aan weerskanten (100-71.6)/2=14.2 mm afzagen bij een eveneens tapse voeg.
Bij een evenwijdige voeg iets meer:
Steenbreedte incl.voeg binnenkant is omtrek/aantal stenen = 3.14*1060/42 = 79.2, zonder voeg 69.2mm
Per kant afzagen (100-69.2)/2 = 15.5mm, bij smallere stenen wat minder.
Buitenomtrek = 3.14*1480 = 4647mm
Aantal stenen per laag 4647/(100+10) = 42
Breedte stootvoeg is 4647-(42*100)/42 = 10,6mm, bij bredere stenen wat minder.
Hoogte put incl. rollaag ongeveer 70cm
Steendikte 52 mm, voegdikte 10mm, totaal 62 mm
Aantal lagen (700-110)/62= 9.5 lagen, afgerond op 10.
De hoogte wordt dan (10*62)+110=730 mm
Aantal benodigde stenen 10*42= 420
Omtrek binnenkant = 3.14*1060 = 3328mm
Aantal stenen tbv rollaag 3328/52=64
Voegbreedte binnenkant = (4647-3328)/64 = 20mm
De laatste stenen, 3 verschillende soorten.
Zoiets zal het dan worden, een mix.
De eerste 2 lagen liggen er, nog 9. De spil met arm werkt goed.
Hij groeit.
De buitenmal
De stenenkleur van de rollaag wijkt te veel af, te veel, paars er in, op jacht naar andere stenen.
De rollaag ligt nog los, eerst maar binnen verder.
Het laatste metselwerk, de rollaag.
Alles gevoegd, ook nog wat aan de binnenkant onderin.
Fase 7.
Hijsinrichting.
De houten rol.
Diameter rol.
Bij een doorsnede van 10 cm stijgt de wateremmer per omwenteling 3.14*10=31.4 cm
Bij een waterniveau van 2m onder bovenkant put 200/31.4=6.4, ~ 6x de slinger ronddraaien.
Bij een doorsnede van 15 cm stijgt de wateremmer per slinger 3.14*15=47.1 cm
Bij een waterniveau van 2m onder bovenkant put 200/47.1=.4.2, ~ 4x de slinger ronddraaien.
Hoe groter de diameter des te sneller is de emmer boven maar gaat dan wel zwaarder dan bij een kleinere diameter.
Bij een ondiepe put is 10cm diameter wel goed, 6x draaien, maar 15 cm oogt beter.
Er zijn meerdere mogelijkheden een houten hijsrol te maken:
A - een boostammetje opzagen en om de as klemmen mbv schroeven, zo deed men dat vroeger wel.
B - Een aantal houten schijven op de as bevestigen en daar taps gezaagde latjes op lijmen.
C - Een aantal plankjes op elkaar schroeven/lijmen en dan rondschaven.
D - Een doorlopende as is niet per se nodig, een kort asje op een plaatje ijzer lassen en dat op het uiteinde van het boomstammetje schroeven kan ook. Het asje kan voor de stevigheid nog een eindje door het plaatje steken in een voorgeboord gat in het stammetje. Hij kan er ook aangepunt zonder plaatje een eindje ingeslagen worden. Een gelaste stalen deksel waar het stammetje ingeschoven kan worden is wellicht de beste optie. Twee gelaste strippen is al sterk genoeg.
Doorsnede houten rol, tegen elkaar aan te lijmen plankjes.
Op de stang een paar plaatjes gelast ter bevestiging van de binnenste plankjes.
.
Verankerd.
De binnenste 2, verlijmd en geschroefd.
Aan weerskanten nog 3 lagen.
Nog 1 plank en het oplijmen is klaar.
Voor het maken van de ronde mal bewijst een oud stukje gereedschap haar nut weer eens.
Een nachtje uitharden en dan kan het schaafwerk beginnen.
Het resultaat van een dagje schaven, kon slechter zonder draaibank.
Schijf om een ijzeren band rond te kloppen voor op de uiteinden van de rol.
De afwerking.
Het ijzer in de hammerite en het eikenhout in lichteiken impregneer beits van Ceta Bever.
Het palwiel
Ontbinden van vectoren.
Als het palwiel linksom draait wordt de pal opgelicht, rechtsom zet het zichzelf klem tegen de rechte kant van de pal.
(Pal staan) Hier 12 tanden. M.b.v deze maatvoering een palwiel met 10 tanden opgezet.
Constructie van het palwiel met 10 tanden mbv een simpel scholierentool.
Zoek de ontstane tanden.
Hulplijnen verwijderd.
En dit is hem dan, een palwiel uit een oud zaagblad geslepen.
Een naafje voor de bevestiging op de stang.
De pal.
De pal met 2 zijgeleiders. Normaal is een palwiel breder maar zo moet het ook werken.
We gaan het zien.
De zwengel
In deze tafelpoot zitten wel een paar handvaten voor aan de zwengel, mooi grenen hout.
Het gat in de handvaten geboord met lange boren voor een ouderwetse handboor.
Gelukt.
Stukje pijp als ring er omheen voor de duurzaamheid.
De zwengelarmen rond 25mm door een smid gebogen. Plat kantje er aan gevijld staat wat beter. De losse onderdelen kunnen aan elkaar gelast worden.
Fase 8
Dakconstructie en putdeksel.
Bekisting voor het betonnen voetje voor de staanders, met een paar schroeven aan de put verankerd.
Een oud scharnier, daar kan wel wat uit gemaakt worden......
Voor de bevestiging van de staanders.
Nog een onderdeel gelast ter bevestiging van de staanders.
Hulpopstelling tbv de hoogtebepaling van de rol.
De rol.
Het palwiel en de slinger. Proefopstelling dakje.
De eerste aanzet van het dakje
hoogte put 70 cm
afstand bovenrand put tot onderkant rol 45 cm
rol 15cm
afstand bovenkant rol onderkant dakje 10 cm
afstand onderkant staanders maaiveld 5 cm
hoogte dakje 25 cm
Lengte staanders (70-5) + 45 + 10 + 5 + 25 = 150 m.
Doorsnede 7x17cm
Het palwiel, werkt zoals het behoort te werken.
3 regenpijpen voor wateropvang richting waterput
Verzamelputje van 3 dakgoten
De doorvoer naar de put zat er al.
18 oktober 2022
"Metselbedrijf Randwijk"
Wij zijn gespecialiseerd in de aanleg van waterputten, vanaf het graafwerk t/m de hijsinrichting.
Reactie plaatsen
Reacties
Wat een mooie put!
Heel wat uurtjes werk, maar het resultaat mag er zijn. Succes met de verdere afwerking. Met een dakje erboven is hij helemaal compleet.
Wat ontzettend mooi gemaakt! Waar staat de waterput? En kunnen we eens komen kijken? En wat leuk dat jullie ook eenden hebben